چرا دانسیته شیر را اندازه گیری می کنیم ؟

وزن مخصوص شیر تابع وزن مخصوص مواد جامد تشکیل دهنده شیر است. شیر خام وارد شده به کارخانه باید مورد بررسی کارشناسان آزمایشگاه قرار بگیرد تا سلامت شیر جهت تولید فرآورده های تخمیری و محصولات استرلیزه مورد بررسی و تایید قرار بگیرد. اندازه گیری مقدار دانسیته شیر خام از جمله مهمترین و اولین آزمایشهایی است که مورد بررسی قرار می گیرد. هدف از این آزمایش تعیین وزن مخصوص شیر و تخمین میزان ماده خشک و کشف تقلبات در نتیجه افزایش آب و یا گرفتن چربی از شیر می باشد. این آزمایش در مورد شیر خام، شیر پاستوریزه و شیر تغلیظ شده برای تهیه ماست کاربرد دارد.

عدد دانسیته با مقدار چربی رابطه معکوس دارد، چربی جزو درشت ملکولها بوده و دارای جرم کم و حجم زیاد می باشد. با توجه به  رابطه  هر چه حجم افزایش یابد دانسیته شیر کاهش می یابد و افزایش حجم به معنای افزایش چربی شیر است. چربی شیر نیز با میزان شیر تولید شده رابطه عکس دارد، هر چه میزان شیر تولید شده کاهش یابد میزان چربی آن افزایش می یابد و برعکس.  

گرفتن چربی از شیر به دلیل کمتر بودن وزن مخصوص چربی از سایر مواد متشکله شیر موجب افزایش دانسیته می گردد . وزن مخصوص شیری که به طور کامل چربی آنگرفته شده باشد بین 033/1 تا 035/1 است .

محدوده استاندارد دانسیته شیر خام در کارخانه اتسا  برابر 0320/1 – 0290/1 می باشد، در صورتیکه مقدار آن در شیر خام وارد شده به کارخانه کمتر از میزان حداقل (0290/1<) باشد نشان دهنده اضافه شدن آب به شیر می باشد که افزودن آب به شیر جزو تقلبات انجام گرفته در صنایع شیر می باشد که پس از تأیید توسط واحد آزمایشگاه، شیر با دانسیته کم مورد استفاده در خط تولید نبوده و برگشت داده می شود.

چنانچه مقدار دانسیته بالاتر از میزان حداکثر (0320/1>) باشد نشان  دهنده مواد افزودنی به شیر می باشد. این مواد میتوانند کلیه مواد افزودنی قلیایی به شیر (سود، جوش شیرین، سود پرک و ...) را شامل شوند.

ترمولاکتودانسیمتر ابزاری است که برای اندازه گیری دانسیته شیر خام مورد استفاده قرار می گیرد. ترمولاکتودانسیمتر دارای درجه بندی های معینی می باشد که برای خواندن میزان دانسیته شیر خام استفاده می شود.

ترمومتر نصب شده بر روی آن درجه حرارت شیر را نشان می دهد و حد استاندارد تعریف شده بران آن 15C⁰ می باشد که بر اساس درجه حرارت مقدار عدد خوانده شده برای دانسیته شیر به شرح زیر متفاوت خواهد بود.

اساس کار با ترمولاکتودانسیمتر به این شرح است که مزور(استوانه مدرج) را تا حجم معینی (معمولا 250ml) از شیر پر میکنیم و ترمولاکتودانسیمتر را داخل آن شناور می کنیم، پس از مدتی که بصورت بدون حرکت ثابت شد عدد دانسیته را بر حسب درجه بندی روی آن می خوانیم. همانطور که اشاره شد دمای شیر در عدد دانسیته تأثیر گذار بوده و این اثر نیز به دو حالت اعمال می شود:

در صورتیکه افزایش دما بین15 تا 20 درجه باشد به ازای هر یک درجه افزایش دما دو واحد عددی به عدد خوانده شده دانسیته افزوده می شود و اگر افزایش دما بالاتر از 20  درجه باشد در این حالت به ازای هر یک واحد افزایش دما سه واحد عددی به عدد خوانده شده دانسیته افزوده می شود و به این ترتیب دانسیته نهایی شیر تعیین می گردد.

هدف از اندازه گیری دانسیته اولا محاسبه وزن شیر خریداری شده بر حسب کیلوگرم می باشد و این امر به این دلیل ضروری می باشد که هزینه شیر خام خریداری شده در واحد کیلوگرم پرداخت می گردد و دوم اینکه می توان به تقلب افزایش آب یا مواد افزودنی به شیر پی برد.

در این حالت با در دست داشتن دانسیته و حجم بر حسب لیتر به سادگی و بر اساس فرمول  می توان وزن شیر خام خریداری شده را محاسبه نمود.

باید توجه داشت که دانسیته در ارتباط مستقیم با تغذیه دام می باشد و اگر دام جیره غذایی مناسبی نداشته باشد شیر تولید شده دارای دانسیته پایین تری بوده و احتمال برگشت و عدم پذیرش چنین شیری بالاتر خواهد بود